Co się dzieje w życiu dziecka w okresie dorastania? Poza zamianami fizycznymi oraz hormonalnymi, zachodzą zmiany w postrzeganiu własnego Ja i relacji społecznych. Ważne w życiu nastolatka stają się związki. Rodzaj związków z innymi osobami i ich jakość wpływa na sposób myślenia młodego człowieka, a zmiany w rozumieniu mają wpływ na jakość i charakter związków.

Nadal istotny pozostaje dla nastolatka związek z rodzicami, a w nim dwie podstawowe potrzeby – autonomii oraz przynależności. Dziecko w tym wieku będzie dążyło do uzyskania większej autonomii – brania odpowiedzialności, decydowania o sobie, realizowania własnych celów, posiadania tajemnic. Z drugiej strony nastolatek nadal potrzebuje wiedzieć i czuć, że przynależy do rodziny i że jest jej członkiem. Potrzebuje więzi z rodzicami. Wydaje się, że podobnie jest we wcześniejszych etapach rozwoju dziecka. Zasadnicza różnica polega na tym, że w okresie dorastania zmieniają się proporcje oraz pola, na których dziecko chce realizować swoją autonomię.

Trudno dokładnie określić kiedy okres dorastania zaczyna się, a kiedy kończy. Według specjalistów można szacować, że początek tego ważnego okresu przypada na 11.-12. roku życia, końcówka zaś na 19.-20. U każdego nastolatka dorastanie może przebiegać nieco inaczej, jednak pewne prawdy są uniwersalne, a poznanie i zrozumienie ich może ułatwić rodzicom i dziecku przejście przez ten ważny dla całej rodziny czas.

Potrzeba autonomii i konflikty

Nastolatek potrzebuje więcej autonomii i decydowania o sobie niż przedszkolak. Pięciolatek będzie więcej i chętniej opowiadał rodzicom, a jego potrzeba autonomii będzie się przejawiała np. w chęci samodzielnego wyboru ubrania czy zabawki. Piętnastolatek będzie chciał sam wybrać np. szkołę, będzie chciał sam pójść na koncert, samodzielnie podróżować pociągiem.

W okresie dorastania ważnym narzędziem budowania autonomii jest… konflikt.

Mniejsze i większe konflikty dotyczyć mogą różnych spraw – począwszy od porządku w pokoju (prawa do bałaganu), poprzez noszenie określonej fryzury (czy aby na pewno różowe włosy są odpowiednie) aż do wyboru znajomych (czy osoby przesiadujące na warszawskiej patelni są odpowiednim towarzystwem dla mojego dziecka). Spory mogą dotyczyć także wagarów, niechodzenia do kościoła, uczenia się lub nieuczenia, wyboru szkoły średniej. Część badaczy zajmująca się okresem dorastania uważa, że konflikty pomagają młodemu człowiekowi odseparować się emocjonalnie od rodziców, by z czasem być w stanie prowadzić życie na własny rachunek. Więcej i częstsze konflikty mogą być też związane ze zmianami hormonalnymi.

Więź z rodzicami

Mimo, że okres dorastania to więcej konfliktów, większa potrzeba autonomii, a co za tym idzie zwiększenie dystansu i tymczasowy wzrost napięć rodzinnych, wewnętrzne emocjonalne przywiązanie nastolatka do rodziców pozostaje silne. Zazwyczaj pozostają oni najważniejszymi osobami w życiu młodego człowieka. Badania prowadzone w wielu krajach pokazują, że rodzina w okresie dorastania stanowi bezpieczną bazę dla nastolatka i dobra wieź z rodzicami staje się podstawą do budowania samodzielności. Dzieci niezależnie od wieku potrzebują być rozumiane, chcą, by ich potrzeby były uwzględniane, a zdanie brane pod uwagę. Jeśli jest to niemożliwe, potrzebują o tym porozmawiać i poznać powody. Zadaniem rodziców jest zadbanie o więź. Mimo konfliktów.

Co pomaga utrzymać i dbać o wieź w rodzinie:

– relacja z dziećmi powinna mieć priorytet nad innymi relacjami; jest to szczególnie ważne w chwilach, kiedy nastolatek potrzebuje rodzicielskiego wsparcia – gdy młody człowiek wychodzi z inicjatywą rozmowy, przychodzi z problemem, potrzebuje się wypłakać i wyżalić, odłóżmy inne plany i potraktujmy tę jego potrzebę jak najważniejszą w danej chwili, sprzątanie, zakupy, obiad czy nawet zaplanowane wcześniej wyjście mogą poczekać. Nastolatek powinien wiedzieć, że jest ważny, że rodzice poważnie traktują jego sprawy, że jego złamane serce, ekscytacja z powodu nowej przyjaźni, konflikt z nauczycielem czy trudna do podjęcia decyzja są na szczycie listy rodzicielskich zainteresowań, a nie gdzieś pomiędzy pogaduszkami z ciotką a praniem i prasowaniem.

– rodzicielstwo z myślą o więzi, oznacza zadbanie o to, by nie doszło do oddzielania od nas dziecka pod względem psychologicznym – konflikty, trudne sytuacje powinny kończyć się w taki sposób, by obie strony wiedziały, że relacja trwa, że więź jest nienaruszona, żeby konflikt nie był przysłowiowym końcem świata. Zmiana układu sił w rodzinie, która następuje w tym czasie, nie powinna naruszać poczucia przynależności do rodziny u nastoletniego dziecka.

– rolą rodziców jest jasne pokazywanie swoich uczuć i granic, oraz respektowanie granic i uczuć dzieci, wrażliwość dzieci powinna być zauważona i uznana; poprzez okazywanie własnych uczuć i granic rodzice pokazują dzieciom w jaki sposób zadbać o swoje granice i emocje; możemy i powinniśmy pokazywać dzieciom swoją radość, ale też smutek i złość, dbając o to, by nie dziecko rozumiało sytuację oraz o to, by okazywać własne emocje w sposób, który nie krzywdzi innych (czyli tak, jak chcielibyśmy, by dzieci okazywały swoje).

– dzieci mogą doświadczać takich uczuć jak rozczarowanie, frustracja czy ból, a rolą rodziców jest przyjęcie tych uczuć bez negowania i racjonalizowania; kiedy nastolatek mówi, że nauczyciel traktuje go niesprawiedliwie, porozmawiajmy o tym, zapytajmy o szczegóły, o emocje, o własne przemyślenia dziecka, zamiast orzekać: “skoro nauczyciel tak zrobił, to znaczy, że miał powód”, albo “nauczyciel nie jest do lubienia, tylko do uczenia”. Nawet jeśli mamy inne spojrzenie na sytuację, niż nasze nastoletnie dziecko, uszanujmy jego emocje i stanowisko, postarajmy się zrozumieć jego punkt widzenia – to dobre wyjście do dyskusji.

– rodzice powinni dobrze, ze sobą współpracować i demonstrować wzajemną chęć pomocy w ramach swojego związku – to rodzice są odpowiedzialni za całą rodzinę, za dokonywane wybory; ich wzajemny szacunek (nawet w przypadku odmiennego zdania) i respektowanie opinii partnera/partnerki, daje dzieciom (również nastoletnim) poczucie bezpieczeństwa; przewlekłe konflikty rodzicielskie zazwyczaj odbijają się negatywnie na funkcjonowaniu dzieci w każdym wieku.

– rodzina powinna być miejscem, gdzie każdy zostanie wysłuchany zauważony i potraktowany poważnie – tak dorośli, jak i dzieci; oznacza to możliwość zgłoszenia potrzeb i oczekiwań każdego członka rodziny, niezależnie od wieku, oraz że podejmowane decyzje będą uwzględniały zdanie wszystkich tak dalece, jak to możliwe.

Wspólne spędzanie czasu jest bardzo istotne dla budowania relacji. Rodzinne wypady – na spływ kajakowy, na ryby, grzyby, na wycieczkę rowerową, podróże w interesujące miejsca. Ale także wspólny czas w domu, wspólne posiłki, rozmowy, czy choćby rodzinny seans telewizyjny, albo rozgrywka planszówki. Warto mieć wspólne rytuały – również z nastoletnimi dziećmi. Każda rodzina ma swoje upodobania i może dostosować do nich formy wspólnego spędzania czasu.

Koledzy, przyjaciele, grupa

W okresie dorastania związki z rówieśnikami stają się ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej. Przyjaźnie – zarówno chłopców i dziewcząt – stają się bardziej intymne. Młodzi ludzie dzielą się ze sobą swoim światem, przeżyciami, tajemnicami. Im nastolatkowie są starsi tym przyjaźnie mogą być trwalsze.

Grupa rówieśnicza wywiera duży wpływ na nastolatka. Mimo że młodzież często deklaruje niezależność i unikatowość własnych poglądów, to patrząc na środowisko rówieśnicze można dostrzec ich podobieństwo, a nawet identyczne zachowania i poglądy.

Grupa rówieśnicza, do której młody człowiek należy, jest ważnym pomostem między zależnym od rodziców dzieciństwem, a dorosłością, której przypisana jest niezależność i samodzielność. Niezależność może się ukształtować w okresie dojrzewania, gdy zaspokojona jest dziecięca potrzeba zależności. W dzieciństwie im bardziej popychamy dzieci ku samodzielności, tym bardziej do nas lgną. Dlatego warto dać dzieciom czas i przestrzeń na bycie zależnymi. Dążenie do rozszerzania autonomii pojawi się, gdy będzie zaspokojona potrzeba zależności.

c

Autorka: Agnieszka Lorek-Groniewska – psychoterapeuta, psycholog, prowadzi terapię indywidualną, par, małżeństw, rodzin oraz dzieci i młodzieży w Centrum Terapii i Rozwoju PsycheBalans. Magister psychologii i ekonomii. Ukończyła 4-letnie szkolenie psychoterapeutyczne atestowane przez PTP oraz Studium Pomocy Psychologicznej dla Par, w którym uzyskała CERTYFIKAT Specjalisty w Zakresie Pomocy Psychologicznej dla Par.

c

Literatura:
Gordon Neufeld, Gabor Mate, Więź. Dlaczego rodzice powinni być ważniejsi od kolegów. Wygawnictwo Galaktyka, 2016

Helen Bee, Psychologia rozwoju człowieka, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1998

foto: Pixabay