„Uczenie się powinno przebiegać w procesach myślenia i działania, a myślenie to rozwiązywanie problemów, których punktem wyjścia są odczuwane trudności, toteż uczenie się jest procesem badawczym, opartym na rozwiązywaniu problemów” – John Dewey

W odpowiedzi na zmiany społeczno-gospodarcze pod koniec XIX wieku powstał nurt pedagogiki reformy nazywany też progresywizmem. Twórcy nowych metod nauczania krytykowali tradycyjny model oświaty. Jednym z pierwszych i najbardziej znanych myślicieli tego okresu był amerykański profesor John Dewey. W jego dziełach przeplatały się idee filozoficzne, pedagogiczne i polityczne. Owocem tych rozważań było stworzenie nowego prądu w edukacji: pragmatyzmu. Ich praktycznym wcieleniem stały się tzw. szkoły pracy. Pewne elementy postulatów Deweya możemy znaleźć w dzisiejszych szkołach demokratycznych.

5475095014_ea7cdabaf1_zPedagogika pragmatyzmu całkowicie zerwała z tradycyjnym „pruskim” modelem. W szkołach deweyowskich nie ma lekcji, przedmiotów, ocen, programów szkolnych, wykładowej formy przekazywania wiedzy. Nauczanie skupia się na zainteresowaniach ucznia, jest zindywidualizowane i nastawione na wykształcenie praktycznych umiejętności zamiast suchej wiedzy przekazywanej w tradycyjnych szkołach. Dewey twierdził, że „gram doświadczenia więcej waży niż tona wiedzy teoretycznej”. Najważniejszym zadaniem nauczycieli jest stwarzanie „problemów”, które uczniowie będą mogli rozwiązać poprzez działanie. Pokonywane trudności muszą mieć praktyczne zastosowanie w codziennym życiu i powinny wynikać z rzeczywistych dążeń uczniów. Wiedza powinna być przekazywana jedynie przy okazji. Znacznie różni się to od nauczania encyklopedycznego i zupełnie oderwanego od prawdziwych potrzeb dzieci, które możemy zaobserwować we współczesnej szkole.

Dewey zauważył, że proces rozwiązywania problemów przebiega przez następujące pięć etapów:

  1. odczucie trudności
  2. określenie trudności – sformułowanie problemu
  3. szukanie rozwiązań – formułowanie hipotez
  4. wyprowadzenie drogą rozumowania wniosków z rozwiązań – logiczna weryfikacja hipotez
  5. dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy – empiryczna weryfikacja hipotezy.

8518227044_3025999ed1_zPonadto Dewey poddał krytyce tradycyjne szkolnictwo, twierdząc, że przekazuje się w nim określoną wiedzę, kwalifikacje i standardy zebrane w przeszłości, więc szkoła nie przygotowuje do życia w dynamicznie zmieniającym się świecie. Jako pierwszy odkrył przymusowy charakter pruskiego modelu nauczania oraz fakt, że każde dziecko ma inne potrzeby i zdolności. Spostrzegł też, że człowiek uczy się całe życie, co dziś uważa się za truizm, w tamtym czasie jednak nie było to takie oczywiste.

Krytycy pragmatyzmu podkreślają brak systematyczności i podstaw teoretycznych. Twierdzą, że działanie u Deweya może stać się jedynie „sztuką dla sztuki”. Wytykają niemożność przekazania ogólnej wiedzy o świecie. W szkołach pracy brak jest dyscypliny, planowego wysiłku, kolektywnego działania, zadaniowego trybu nauczania, czy też inicjatywy nauczyciela obdarzonego autorytetem. W założeniach Deweya nauczyciel miał być tylko przewodnikiem, doradcą, instruktorem, mentorem, który pomaga uczniom zdobywać cenne doświadczenie, a nie kierownikiem procesu przekazywania wiedzy, jak w szkole tradycyjnej.

Szkoły demokratyczne, które najwięcej czerpią z dokonań Deweya, możemy znaleźć w prawie każdym kraju na świecie. Najbardziej znane to istniejąca już od prawie stu lat Summerhill oraz o połowę młodsza, amerykańska Sudbury Valley School.

Summerhill – edukacja bez opresji według A.S.Neilla

Profesor Peter Gray postanowił sprawdzić efekty ostatniej z tych szkół i przeprowadził ankietę wśród jej absolwentów: „Okazało się, że 75 proc. absolwentów szkoły zdało na studia. 71 proc. stwierdziło, że nie doświadczyli żadnych negatywnych skutków tego, że nie chodzili do tradycyjnej szkoły. A ci, którzy mieli braki w wiedzy, bez większych problemów sami je uzupełnili. Co ważne, cechą charakterystyczną prawie wszystkich absolwentów tej szkoły jest to, że łatwo znajdują pracę, której wykonywanie sprawia im ogromną przyjemność.”*

c

Karol SobieckiAutor: Karol Sobiecki – publicysta, działacz społeczny. Publikuje teksty o tematyce społeczno-gospodarczej w mediach ogólnopolskich i lokalnych. Działacz organizacji pozarządowych. Przeciwnik przymusu szkolnego i odgórnie narzucanej organizacji systemu oświatowego. Zwolennik rozdziału państwa od edukacji.

Zdjęcia: woodleywonderworks, Wojtek Gurak, Oregon Department of Transportation

c