Jak myślicie, skąd młodzież czerpie informacje o obecnej sytuacji klimatycznej – czyli o tym, co decyduje w jakich warunkach będą żyć przez kolejne kilkadziesiąt lat (o ile wcześniej nie ugotuje ich globalne ocieplenie)? Badania przeprowadzone przez Centrum Edukacji Obywatelskiej pokazują, że tylko nieco ponad 20% młodych ludzi znajduje tę wiedzę w szkole, większość zaś bierze ją z internetu (w tym mediów społecznościowych) i telewizji. Tylko 25% uczniów mówiło w badaniu, że w ich szkołach są prowadzone lekcje lub działania dotyczące zmiany klimatu.

“Z opublikowanego w zeszłym roku raportu „Ziemianie atakują” wynika, że większość społeczeństwa jest świadoma, że zmiany klimatu rzeczywiście zachodzą i stanowią poważny problem. Jednak ta świadomość nie idzie w parze z wiedzą o mechanizmach i konsekwencjach tych zmian oraz o możliwych środkach zaradczych” (z opisu Konferencji Pokazać-Przekazać 2023)

Jak jest?

Po Konferencji Pokazać-Przekazać zorganizowanej przez Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, mam w głowie kotłowaninę myśli o tym, jak edukujemy i jak nie edukujemy dzieci i siebie, jak ogromnie potrzebna jest edukacja klimatyczna, jak wiele wątków zawiera… Poprzestając na tym, co już wiemy i na powielaniu edukacyjnych wzorów sprzed 10 czy nawet 5 lat, często nie zbliżamy się do najistotniejszych kwestii, a nawet tkwimy w błędnych przekonaniach i przekazujemy młodym ludziom błędne wzorce. 

Jedna z prelegentek konferencji podała prosty, a jakże dosadny przykład: Często zachęcamy dzieci do tworzenia różnych prac plastycznych z surowców wtórnych. Niech wezmą nakrętki od butelek, rolki po papierze toaletowym, plastikowe butelki, trochę sznurka, kapsułki po kawie… Z ich połączenia podczas lekcji powstają fantastyczne prace. Można nawet szkolny konkurs zrobić. Ale… Czy myśleliście kiedyś o tym, co z tymi dziełami małoletnich recykling-artystów dzieje się po kilku tygodniach lub miesiącach, kiedy już zejdą ze szkolnych wystaw i gazetek? Trochę jeszcze poleżą w kącie sali, albo w domu i ostatecznie lądują w koszu na śmieci. Na śmieci zmieszane, a nie segregowane. Bo któremu nauczycielowi, czy rodzicowi przyjdzie do głowy porozdzielać te nakrętki, rolki, kapsle, uprzednio pracowicie i z zapałem posklejane przez dzieci? Z surowców wtórnych powstaje więc śmieć niezdatny do przetworzenia. Jednocześnie to właśnie segregacja śmieci jest najbardziej eksploatowanym tematem ekologicznym w szkołach. W wielu ze szkół – jedynym.

Dlaczego tak jest? Przecież rzetelna wiedza ekologiczna jest na wyciągnięcie ręki. Nieco światła rzuciła na to w swoim znakomitym wystąpieniu Elżbieta Wołoszyńska-Wiśniewska (Dyrektorka ds. Edukacji UNEP/GRID-Warszawa) mówiąc o tym, co jest potrzebne, żebyśmy zaczęli działać oraz charakteryzując krótko świat, w którym żyjemy. To już nie świat VUCA (zmienny, niepewny, złożony i niejednoznaczny), teraz otacza nas rzeczywistość BANI (krucha, niespokojna, nieliniowa, niezrozumiała). Ogromny wpływ na nas, nasze wybory, postawy i działania, ma też kultura konsumpcjonizmu o której świetnie opowiadał Maciej Skinderowicz (Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie). Nasze pokolenie uwolnione z komunistycznego niedostatku zachwyciło się amerykańskim modelem życia, który utożsamiliśmy z konsumpcją i posiadaniem. Mieć dwa samochody, dużo gadżetów, telewizor w salonie i sypialni, wymieniać garderobę przynajmniej dwa razy w roku – to nasze wyznaczniki statusu, sukcesu i dobrobytu. Komfortowo, łatwo, obficie – tak ma wyglądać nasza codzienność. Tkwimy w tym przekonaniu często z rozpędu, bez refleksji, na którą brakuje nam czasu, bo spędzamy go zarabiając na te wszystkie dobra. Utwierdzają nas w tej postawie reklama i marketing, doskonalące nieustannie swoje narzędzia.

Papier toaletowy nie może być zwyczajny – ma być wybielony lub kolorowy, z tłoczonymi wzorkami i zapachem, co oznacza – naładowany chemią. Do mycia każdej części ciała mamy osobny detergent, w dodatku każdy z członków rodziny ma swój własny zestaw, bo „rynek” dostarcza nam płynów do ciała, do higieny intymnej, do twarzy, do rąk, w odrębnych wersjach dla kobiet, dla mężczyzn, dla dzieci, dla chłopców i dla dziewczynek… Kupujemy wodę w plastikowych butelkach, choć moglibyśmy pić tę z kranu. Czy rzeczywiście producenci zaspokajają nasze potrzeby, czy może je stwarzają?

Takie wzorce przekazujemy kolejnemu pokoleniu. Nasze dzieci uczą się i kształtują własne postawy obserwując nas i środowisko, jakie tworzymy. Są też zanurzone – wraz z nami – w narracji podawanej przez media, w której, choć pojawiają się wątki eko i świadomości klimatycznej, wciąż dominuje affluenza.

Affluenza (od affluence – dostatek i influenza – grypa) – „zaraźliwy”, przenoszony ze społeczeństwa na społeczeństwo stan przesytu, marnotrawstwa, adłużenia i niepokojów społecznych wywołanych obsesyjnym pragnieniem posiadania coraz większej ilości dóbr materialnych, chęci dorównania sąsiadom i pogoni za „amerykańskim snem”. Jest to też uzależnienie społeczeństwa i/lub ekonomistów od wzrostu gospodarczego i rozpatrywania szczęścia i dobrobytu społeczeństw jedynie poprzez gromadzenie coraz większej ilości dóbr materialnych. (z prelekcji Macieja Skinderowicza z Fundacji Kupuj Odpowiedzialnie).

To wszystko znaczy, że szeroko rozumianej edukacji klimatycznej potrzebują nie tylko dzieci i nastolatki, ale w takim samym stopniu potrzebujemy jej my, dorośli – nauczyciele i rodzice. Po to, żeby móc przekazywać wiedzę i postawy proeko dzieciom, ale też budować własną świadomość na rzetelnych podstawach, a nie dobrych chęciach i wyobrażeniach.

I nie myślcie sobie, że mnie to nie dotyczy. Ja też ulegam urokowi „amerykańskiego snu”, dobrobytu, wygody, ułatwień, których wcale nie potrzebuję… Może dlatego tak bardzo poruszyły mnie wystąpienia na Konferencji Pokazać-Przekazać. Może dzięki temu tak wyraźnie zobaczyłam, jak bardzo potrzebujemy edukacji klimatycznej wielopokoleniowo, wieloaspektowo, nieustająco.

Drogowskazy

Sama młodzież dostrzega ten ogromny edukacyjny brak. Tego, czego chcą się dowiedzieć o klimacie, co uważają za ważne i potrzebne nie znajdują i nie dostają w szkole. Dlatego młodzi ludzie z Młodzieżowego Strajku Klimatycznego oraz Młodzieżowej Rady Miasta Wrocławia wzięli we własne ręce edukowanie o klimacie swoich rowieśników i stworzyli Szkolną Konferencję Klimatyczną. Konferencja miała już cztery edycje – od pierwszej, w której podczas jednego dnia 6 prelegentów wystąpiło dla 350 uczestników, po czwartą, czterodniową z 46 prelegentami i 1200 uczestników. 

Centrum Edukacji Obywatelskiej przygotowało dla nauczycieli praktyczny przewodnik „Jak uczyć o klimacie”. Zachęca też i podsuwa gotowe materiały, by nauczyciele różnych przedmiotów rozwijali u uczniów świadomość klimatyczną. Podkreślam: różnych przedmiotów. Bo edukacja klimatyczna to nie jest kolejny przedmiot w szkole. I niekoniecznie dlatego, że nikt jeszcze nie zarządził wprowadzenia takiego przedmiotu. Edukacja klimatyczna jest pojęciem szerszym, niż nam się zdaje, a oznacza nie tylko wiedzę o tym, jak stopniowo grillujemy Ziemię i siebie samych oraz ewentualnie jeszcze, co z tym faktem możemy zrobić i kto jest za to odpowiedzialny. Edukacja klimatyczna to tak naprawdę wieloaspektowa wiedza ekologiczna, antropologiczna, socjologiczna, odnosząca się do zagadnień z fizyki, chemii, biologii, historii, psychologii i wielu innych.

Nadzieję na dobrą edukację klimatyczną (i nie tylko) dają inicjatywy, pomysły i projekty, które były prezentowane na Konferencji Pokazać-Przekazać: Edukacyjna Sieć Antysmogowa, modernizacja budynku i terenu Szkoły Podstawowej Nr 195 (projekt Fundacji Sendzimira) , projekty Fundacji Banku Ochrony Środowiska, Fundacji Kupuj Odpowiedzialnie, Polskiej Akcji Humanitarnej czy Wodociągów Warszawskich, działania Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste popularyzującego i edukującego w zakresie praktyki niemarnowania, Szkolna Konferencja Klimatyczna, czy rozmaite projekty i organizacje tworzące programy i pomoce do wykorzystania podczas zajęć szkolnych (Fundacja Mamy Projekt, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Fundacja Zwolnieni z Teorii). 

Poniżej znajdziecie linki do stron z informacjami o konkretnych projektach edukacyjnych, materiałach i organizacjach, które poznałam podczas Konferencji Pokazać-Przekazać – korzystajcie, inspirujcie się, przekazujcie dalej. I włączajcie się w te działania!

Szkolna Konferencja Klimatyczna 

Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie

Fundacja Mamy Projekt  

Realizują m.in. platformy e-learningowe (w tym EkoEksperymentarium używane przez setki tysięcy uczniów), wystawy, Niemapy, a już wkrótce otworzą Ekocentrum Punkt Zwrotny. 

Fundacja Sendzimira

W ramach projektu „Szkoła przyjazna klimatowi” – realizowanego w partnerstwie z Urzędem Dzielnicy Wawer m.st. Warszawy oraz PS Paaby Prosess z Norwegii w Szkole Podstawowej nr 195 im. Króla Maciusia I w Warszawie – wspólnie ze społecznością szkolną tworzy miejsca sprzyjające retencji i dzieli się dobrymi praktykami. 

UNEP/GRID-Warszawa

Ośrodek afiliowany przy UNEP (Program ONZ ds. Środowiska), który realizuje w Polsce jego misję, wspierając i inspirując partnerów w działaniach na drodze do zrównoważonego rozwoju. 

Centrum Edukacji Obywatelskiej

Organizacja pozarządowa wspierająca szkoły. Inspiruje do stosowania innowacyjnych metod nauczania oraz poruszania z młodymi ludźmi tematów, które są ważne w życiu społecznym. 

Fundacja Banku Ochrony Środowiska

Fundacja od 13 lat działa na rzecz ochrony środowiska, kształtowania postaw proekologicznych oraz szeroko pojętego zrównoważonego rozwoju. Specjalizuje się w edukacji ekologicznej i prozdrowotnej.

Wodociągi Warszawskie

„Z Wisły do Wisły – podróże z Kropelkiem” to Program Edukacji Ekologicznej Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawie. Powstał z myślą o dzieciach i młodzieży szkolnej z aglomeracji warszawskiej, ale mogą z niego korzystać także uczniowie z całej Polski, a od 2020 r. również studenci, pracownicy firm i słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Program uczy racjonalnie korzystać z zasobów wodnych i pomaga uświadomić sobie, że nasze codzienne nawyki mają istotne znaczenie i z realny wpływ na zmiany klimatyczne. 

Polska Akcja Humanitarna (PAH)

PAH dostarcza pomoc osobom poszkodowanym w wyniku konfliktów zbrojnych i katastrof naturalnych. Aktualnie prowadzi działania w Ukrainie, Jemenie, Madagaskarze, Somalii, Sudanie Południowym, Kenii oraz Libanie. W Polsce zajmuje się m.in. edukacją społeczeństwa w zakresie globalnych wyzwań i współzależności. Co roku kilka tysięcy nauczycielek/i bierze udział w programach edukacyjnych PAH.

WWF

Główne działania WWF Polska skupione są wokół ochrony gatunków zagrożonych (m.in. rysia), jak i najcenniejszych obszarów. 

Edukacyjna Sieć Antysmogowa (ESA)

Program cyfrowej edukacji ekologicznej realizowany przez NASK – Państwowy Instytut Badawczy we współpracy z Polskim Alarmem Smogowym. W projekcie aktywnie uczestniczy już ponad 1700 szkół i przedszkoli z całej Polski. Dzieci prowadzą pomiary jakości powietrza oraz działania edukacyjne skupione wokół problemu smogu i zmiany klimatu. 

Polskie Stowarzyszenie Zero Waste (PSZW)

Działa na rzecz zmniejszenia ilości produkowanych odpadów i zmiany modelu ekonomicznego na cyrkularny. Poprzez działania edukacyjne kształtuje postawy konsumentów i wspiera tworzenie lokalnych społeczności zaangażowanych w budowanie bezodpadowej rzeczywistości.

Obejrzyj wykład inauguracyjny Konferencji Pokazać-Przekazać:

Obejrzyj wykład zamknięcia Konferencji Pokazać-Przekazać: