Fiński system edukacyjny uważa się za najlepszy na świecie i stawia za wzór innym. Ale właściwie dlaczego? W badaniach PISA fińscy uczniowie owszem, są od lat w czołówce, ale wyprzedza ich młodzież z krajów azjatyckich. Zresztą Polska w rankingach PISA też jest wysoko, zaledwie kilka miejsc niżej od Finlandii i zdecydowanie powyżej średniej OECD. Czego więc zazdrościmy fińskiej edukacji? A raczej – czego naprawdę powinniśmy zazdrościć, skoro nie o wyniki w nauce chodzi?

Podejście do edukacji

„Każde dziecko jest inne i każde ma prawo do wysokiej jakości edukacji” deklaruje Fińska Narodowa Agencja ds. Edukacji. Zdefiniowany przez Agencję cel nadrzędny edukacji to jak najlepszy rozwój potencjału każdego dziecka jako człowieka i obywatela. W tym zawiera się szczególnie:

  • myślenie i nauka, jak się uczyć,
  • uczestniczenie w kulturze i własna ekspresja,
  • umiejętność zadbania o siebie i innych – o bezpieczeństwo i sprawy codzienne,
  • uczestnictwo i wpływ na budowanie przyszłości,
  • kompetencje adekwatne do rynku pracy,
  • kompetencje w zakresie nowych technologii,
  • umiejętność czytania i pisania.

Fińscy nauczyciele za najważniejsze w procesie edukacji uważają (według badania z 2008 roku):

  • sprawiedliwość,
  • zachęcanie do nauki,
  • indywidualne wsparcie dla każdego ucznia,
  • wzmacnianie i rozwijanie umiejętności myślenia u uczniów,
  • rozwijanie poczucia własnej wartości u dzieci oraz tolerancji.

Indywidualne podejście, zamiast równania do średniej, rozwijanie myślenia zamiast wkuwania, poczucie własnej wartości, uczestnictwo, odpowiedzialność zamiast posłuszeństwa, obowiązkowości i systematyczności. Rozwijanie edukacji adekwatnie do zmieniającego się świata zamiast używania edukacji jako politycznego narzędzia i utrzymywanie jej w skostniałych starych ramach.

Mniej stresu, więcej relaksu i well-being

Dobre samopoczucie sprzyja nauce. Takie motto edukacji jest wprost wyrażone w materiałach Fińskiej Narodowej Agencji ds. Edukacji. Środowisko szkolne ma sprzyjać dobremu samopoczuciu uczniów i nauczycieli. Zajęcia zaczynają się o 9:00, żeby jedni i drudzy mogli przyjść do szkoły wyspani. Przerwy między lekcjami są dłuższe niż u nas, bo są one nie tylko czasem na przejście z sali do sali, ale przede wszystkim czasem na odpoczynek, zrelaksowanie się – uczniów i nauczycieli. Temu zaś sprzyja przestrzeń szkolna, która w fińskich szkołach jest tak urządzona, by każdy mógł znaleźć w niej wygodne dla siebie miejsce zarówno do nauki, jak i odpoczynku, pracy i relaksu, zabawy i wysiłku. Podkreślę raz jeszcze – przestrzeń ta ma być komfortowa zarówno dla uczniów, jak i nauczycieli – estetycznie, wygodnie, praktycznie.

Dobre samopoczucie sprzyja nauce – specjaliści od mózgu dawno już o tym mówią i nie jest to żadna nowość. Tyle że Finowie potraktowali tę informację poważnie i zrobili z niej użytek. Wprowadzili rozwiązania, które mają zapewniać środowisko sprzyjające komfortowej nauce i minimalizować stres, zamiast takich, które stres powodują.

Edukacja bez testów

Finowie nie stosują standaryzowanych testów poza maturą, która jest jedynym tego typu egzaminem. Odejście od testów jest spójne z fińskim podejściem do edukacji, w której nie chodzi o to, żeby wszyscy umieli to samo w tym samym czasie, lecz o to, by każdy mógł rozwijać swój indywidualny potencjał. W fińskiej edukacji ważny jest sam proces nauki, a nie wyniki i ich kontrola, ważna jest współpraca, a nie rywalizacja. Tego zindywidualizowanego podejścia, wolnego od wiecznych porównań i wyrównywania wszystkich do jednego szablonu na pewno możemy zazdrościć Finom. Odejścia od kultu oceniania, sprawdzania i porównywania, od nakręcania ciągłej rywalizacji.

Brak testów nie znaczy, że Finowie nie monitorują postępów w nauce. Monitoring opiera się o badania na próbach i ma funkcję informacyjną dla nauczycieli i szkoły, nie służy zaś ocenie pracy uczniów czy nauczycieli. Ma wspierać i rozwijać a nie kontrolować i rozliczać.

Wsparcie dla rodziców

Państwo wspiera rodziców w wychowaniu od pierwszych dni życia dziecka. Jest to wsparcie finansowe, rzeczowe, ale też doradcze. W szkołach w Finlandii posiłki dla wszystkich dzieci są bezpłatne, a doradztwo dla rodziców jest integralną częścią edukacji. Spotkanie z psychologiem czy pedagogiem szkolnym ma miejsce, kiedy wydaje się, że dziecko może potrzebować pomocy – zwykle wtedy, kiedy dostrzegane są pierwsze symptomy ewentualnych kłopotów, a nie wtedy, kiedy nie da się już wytrzymać. Wsparcie polega na pracy z rodziną – udzielane jest i rodzicom, i dziecku.

Więcej swobody i lokalne decyzje

W fińskim systemie edukacji jej lokalne jednostki mają dużą swobodę działania. Wiele decyzji podejmowanych jest lokalnie. Państwo ma nadawać kierunek, wspierać i finansować, ale nie narzuca działań, ani nie kontroluje. Na poziomie państwa ustala się krajową podstawę programową, wielkość wydatków na edukację, minimalny czas zajęć szkolnych oraz priorytety edukacyjne. Na szczeblu lokalnym również wyznacza się edukacyjne priorytety, określa lokalne programy nauczania, decyduje o podziale środków finansowych, definiuje się liczebność klas szkolnych, ustala sposób ewaluacji pracy szkoły i nauczycieli i dba o jakość edukacji. Wartości, na jakie stawiają Finowie w organizacji systemu edukacji to zaufanie, współpraca, decentralizacja i rozwój. Podstawy nauczania są określone na poziomie państwa, ale lokalne jednostki, szkoły, nauczyciele mogą wprowadzać zmiany i własne pomysły, by dostosować program do specyfiki i potrzeb konkretnej szkoły, konkretnego środowiska społecznego, grupy uczniów. Bo – znów wracamy do tego, co już zostało powiedziane – „Każde dziecko jest inne i każde ma prawo do wysokiej jakości edukacji”.

Nauczyciele

Fińscy nauczyciele to ludzie bardzo dobrze wykształceni a większość z nich wciąż poszerza swoje kwalifikacje i rozwija się zawodowo. Poprzeczka dla nauczycieli ustawiona jest wysoko – do tego zawodu prowadzą wymagające i trudne studia. Państwu zależy, by zawód nauczyciela był atrakcyjny, by aspirowali do niego najlepsi. Nauczyciele są wspierani w swoim rozwoju.

W Finlandii nauczyciel to zawód o wysokim prestiżu – według badania OECD Talis 2013 90% fińskich nauczycieli jest zadowolonych ze swojej pracy, 85% wybrałoby ten zawód ponownie. W tym samym badaniu 60% respondentów z Finlandii uznało zawód nauczyciela za wartościowy dla społeczeństwa (wśród polskich respondentów niespełna 20% ma takie przekonanie, a we Francji i w Chorwacji jedynie ok. 5%).

Podstawa sukcesu

Finlandia jest w czołówce rankingów PISA od samego ich początku. I odkąd pierwszy z raportów ujrzał światło dzienne, do Finlandii zjeżdżają się ludzie z całego świata, by podpatrywać, z czego też ten niezwykły edukacyjny sukces wynika i co z tego dałoby się skopiować u siebie. Potem ci edukacyjny turyści wracają do swoich krajów, próbują wprowadzać zaobserwowane u Finów rozwiązania, ale z różnym skutkiem. Bywa, że więcej w tym frustracji niż zmiany na lepsze. Trzeba bowiem wziąć pod uwagę, że edukacyjny sukces Finlandii to efekt działań prowadzonych konsekwentnie przez wiele lat. To nie jedna reforma, nie edukacyjna rewolucja doprowadziła Finlandię do systemu edukacyjnego, o jakim marzy pół świata, lecz długoletni proces rozwoju, w którym każdy kolejny krok spójnie wynikał z poprzednich, każde kolejne rozwiązanie opierało się na poprzednich jednocześnie uwzględniając zmiany w otaczającym świecie. I jest to proces, który trwa – fińska edukacja nadal się rozwija, dostosowując do bieżących i prognozowanych wymagań i potrzeb społeczeństwa, gospodarki, kraju i świata. W 2016 roku fińskie Ministerstwo Edukacji wprowadziło nowy krajowy program nauczania. Nowy program ma na celu uczenie uczniów “jak się uczyć” zamiast “czego się nauczyć” i ma pomóc uczniom w rozwijaniu różnorodnych kompetencji w wielu dziedzinach adekwatnie do współczesnego świata.

System fińskiej edukacji to z jednej strony stabilność – to co nowe wynika z tego, co sprawdzone, a zmiany nie polegają na burzeniu i budowaniu od nowa, lecz na rozwijaniu. Z drugiej strony jest elastyczność – dostosowywanie edukacji do potrzeb i reagowanie na zmiany zachodzące w świecie. To edukacja ma służyć ludziom, dzieciom, młodzieży, dorosłym, a nie ludzie mają odsłużyć swoje w edukacyjnych szeregach.

 

źródła:

Finnish National Agency for Education https://www.oph.fi

National Center On Education – Center On International Education Benchmarking – ncee.org

World Economic Forum – www.weforum.org