Pedagogika zdrowego rozsądku

„Pozwólmy dzieciom doświadczać po omacku, wydłużać swoje korzenie, eksperymentować i drążyć, dowiadywać się i porównywać, (…) pozwólcie mu wyruszyć w podróże odkrywcze, czasem trudne, ale pozwalające znaleźć taki pokarm, jaki będzie dla niego pożyteczny.” Célestin Freinet

W szkołach tradycyjnych olbrzymi nacisk kładzie się na rywalizację. Uczniowie są oceniani i dzieleni na lepszych i gorszych. W efekcie dzieci mogą już od najmłodszych lat stracić pewność siebie, wykształcić w sobie niską samoocenę i kompleksy. Na ten problem zwrócił uwagę w pierwszej połowie XX wieku francuski pedagog i weteran I Wojny Światowej Célestin Freinet. Pod silnym wpływem idei socjalistycznych stworzył nowy nurt wychowawczy, który sam nazwał „pedagogiką zdrowego rozsądku”. Zafascynowany egalitaryzmem dążył do wcielenia w życie idei szkoły ludowej, którą dziś nazywa się „francuską szkołą nowoczesną”. Wnikliwie studiował psychologię rozwojową, co doprowadziło go do wniosku, że rozwój następuje przez trzy etapy: szukanie po omacku, urządzanie się w świecie, zamiana zabawy na pracę.

W pedagogice Freineta duży nacisk kładzie się na pracę zespołową i na samorządność uczniów. Nie ma miejsca w tym modelu na dyskryminację wychowanków z jakiegokolwiek powodu, dlatego wyeliminowane są tradycyjne oceny wystawiane przez nauczyciela. Szkoły mają pracować z dziećmi o różnych możliwościach intelektualnych. Celem jest rozwój osobowości każdego ucznia, dlatego edukacja ma opierać się na szacunku do podmiotowości, indywidualnych zdolności, dążeń i tempa pracy oraz praw dziecka. Freinet zrezygnował również z podręczników.

Jednym z najistotniejszym punktów jest kolektywne działanie uczniów, którzy pracują w małych grupach oraz w tak zwanej spółdzielni szkolnej, w ramach której dzieci same organizują pracę w szkole, wyznaczają zadania i osoby odpowiedzialne oraz dokumentują ich wykonanie. Na koniec każdego tygodnia następuje samoocena i ocena, podczas której podopieczni otrzymują sprawności i dyplomy, nie wystawia się stopni w dzienniku. Nie ma klas, zamiast tego są pracownie wyposażone w odpowiednie pomoce naukowe.

Zadaniem nauczyciela jest pomoc, motywowanie, inspirowanie, szukanie razem z wychowankami rozwiązań problemów, a nie narzucający się i dogmatyczny autorytaryzm. Freinet tak oto streścił właściwą postawę nauczyciela: „Pozwól dziecku się wypowiedzieć – pozwól mu się wyrazić”. Wszystkie prace i zadania omawia się w grupie. Szkoła powinna wykształcić umiejętności współpracy i inteligencję społeczną.


Wyróżniającym elementem pedagogiki zdrowego rozsądku są techniki nauczania wymyślone przez  Célestina Freineta. Są to: technika swobodnego tekstu, fiszki autokorektywne
, korespondencja międzyszkolna
, gazetka szkolna
, swobodna ekspresja plastyczna, muzyczna i teatralna
, doświadczenia poszukujące. 
Technika swobodnego tekstu polega na wykształceniu umiejętności poprawnego wypowiadania myśli, doznań, przeżyć. Przeprowadza się ją etapami: najpierw nauczyciel z podopiecznymi ustala temat wypracowania, następnie uczniowie piszą tekst na kartkach, w małych grupach prezentują swoje teksty, wybierają ich zdaniem najlepszy, autor czyta go przed całą klasą, dzieci głosują nad najlepszym wypracowaniem i uzasadniają swój wybór, wybrany tekst przepisywany jest na tablicę, a na koniec poprawiany i wzbogacany. Pozostałe wypracowania również są omawiane przez nauczyciela. Fiszki autokorektywne to kartoniki z zadaniami i z właściwymi odpowiedziami. Każdy uczeń bierze jedną fiszkę z zadaniem, wykonuje je w zeszycie, a następnie bierze kartonik z odpowiedzią i sam dokonuje autokorekty. Korespondencja międzyszkolna to listy wysyłane pomiędzy uczniami różnych szkół, które mogą zawierać również gazetkę czy rysunki.

Bardzo istotna dla Freineta była swobodna ekspresja artystyczna, szczególnie słowna, która spełniała, poza celem dydaktycznym, również rolę psychoterapeutyczną pozwalającą nauczycielowi pomóc swojemu wychowankowi. Przedmiotów ścisłych czy przyrodniczych uczniowie uczą się za pomocą „doświadczeń poszukujących”, czyli samodzielnej pracy w formie eksperymentów, obserwacji, pomiarów, lektur i gromadzenia danych, z których następnie są tworzone i przedstawiane klasie referaty. Pomocną w tym zadaniu miała być Biblioteka Pracy zawierająca wszystkie potrzebne dane encyklopedyczne: definicje, wzory itd.

Właściwie jedynym poważnym zarzutem wobec samego Freineta, ale już bez związku z jego koncepcją pedagogiczną, były jego sympatie polityczne. Twórca pedagogiki zdrowego rozsądku w czasach swoich poszukiwań nowych metod wychowawczych podróżował do Związku Radzieckiego. Z powodów politycznych miał wiele nieprzyjemności: począwszy od zwolnienia ze szkoły publicznej, przez szykanowanie ze strony faszystowskiego rządu Vichy i więzienie, aż po absurdalną krytykę ze strony samych francuskich komunistów tuż po wojnie. Od tych ostatnich Freinetowi „dostało” się za jego niepochlebne opinie na temat radzieckiego systemu edukacji, co nie dziwi, ponieważ Nowoczesna Szkoła była w swoich założeniach całkowicie sprzeczna z celami indoktrynacji totalitarnego reżimu: uczniowie dostali w niej znacznie więcej wolności niż w szkołach sowieckich czy tradycyjnych.

Obecnie koncepcja pedagogiki zdrowego rozsądku cieszy się uznaniem wielu zwolenników na całym świecie zrzeszonych w Fédération Internationale des Mouvements de l’École Moderne (FIMEN, Międzynarodowa Federacja Ruchów Nowoczesnej Szkoły). Propagowaniem tego nurtu w Polsce zajmuje się Halina Semenowicz, która osobiście współpracowała z Célestinem Freinetem i zainicjowała ruch animatorów i sympatyków jego pedagogiki. Zgodnie ze słowami jej twórcy, pedagogika zdrowego rozsądku pozostaje nurtem eksperymentalnym: „Nie jesteśmy teoretykami. W naszych klasach nieustannie eksperymentujemy, bez wytchnienia tworzymy „Nową Szkołę”. Jutro będziemy tak samo pionierami, jak jesteśmy nimi dzisiaj. Bierzemy czynny udział w postępie pedagogiki”.

c

Autor: Karol Sobiecki – publicysta, działacz społeczny. Publikuje teksty o tematyce społeczno-gospodarczej w mediach ogólnopolskich i lokalnych. Działacz organizacji pozarządowych. Przeciwnik przymusu szkolnego i odgórnie narzucanej organizacji systemu oświatowego. Zwolennik rozdziału państwa od edukacji.

Źródła: www.educarium.pl, idn.org.pl, www.szkolnictwo.pl, www.freinet.pl, www.profesor.pl

foto: rocksee (CC-BY), woodleywonderworks