Jeden obraz wart jest więcej niż tysiąc słów. Badania oraz edukacyjna praktyka pokazują, że myślenie wizualne i wykorzystanie graficznych elementów w uczeniu (się) istotnie wpływa na jego efektywność. Czym jest myślenie wizualne, na czym polega, jak wpływa na proces nauki, jak je wykorzystać?

Kiedy ja chodziłam do szkoły, głównym źródłem wiedzy były podręczniki – smutne, drętwe książki, z drobnym drukiem i zniechęcającą narracją. Powiew grafiki i koloru wnosiły jedynie atlasy – uwielbiałam mapy i do dziś je wielbię. Nie miałam wtedy pojęcia, jakie znaczenie dla uczenia się ma wykorzystywanie elementów graficznych czy kolorystycznych. Nikt nie mówił o mapach myśli, czy sketchnotkach. Dostrzegałam jednak, że robienie notatek różnymi kolorami, wprowadzanie do nich ikon, diagramów, wykresów i innych „obrazków” pomaga mi zapamiętać, a przede wszystkim lepiej rozumieć rozmaite zagadnienia. Dziś wiem, że wykorzystywałam wtedy myślenie wizualne. 

Co to jest myślenie wizualne

Myślenie wizualne (visual thinking) to rozmaite sposoby przedstawiania i przekazywania informacji z wykorzystaniem elementów graficznych. W myśleniu wizualnym, czy w uczeniu wizualnym (visual teaching) grafika stanowi nie tylko ilustrację, ale wręcz zapis treści, myśli, pytań, refleksji i pomysłów. Myślenie wizualne to mapy myśli, wykresy i listy, diagramy, sketchnotki i wiele innych form gdzie grafika łączy się ze słowem. 

Popularną strategią wizualnego uczenia się są na przykład mapy myśli. Pomagają one zwizualizować powiązania między poszczególnymi pojęciami, faktami, a główną ideą. Większość map myśli wykorzystuje tekst i elementy graficzne, słowa lub wyrażenia są połączone liniami prowadzącymi do głównej idei.

Coraz bardziej popularne stają się też sketchnotki. Polegają na łączeniu ręcznie narysowanych elementów graficznych z tekstami i wizualnymi metaforami. Przypominają połączenie notatek z komiksem.

Oto przykład, jak za pomocą sketchnotek zapisano wykład sir Kena Robinsona:  

Jak wykorzystać myślenie wizualne na lekcji i podczas nauki

Strategie wizualne można wykorzystać na różne sposoby:

  • kiedy nauczyciel przygotowuje materiały do lekcji,
  • kiedy nauczyciel wykłada temat czy udziela instrukcji podczas lekcji,
  • kiedy uczniowie pracują samodzielnie,
  • kiedy uczniowie pracują w grupach.

Elementy graficzne w czasie lekcji można wykorzystać, sięgając do gotowych materiałów – przygotowanej wcześniej ilustrowanej prezentacji, podręczników czy innych ilustrowanych materiałów edukacyjnych bądź multimediów. Można też w czasie lekcji tworzyć na żywo notatki, grafiki, diagramy, które będą ilustrowały wykład lub będą zapisem dyskusji, burzy mózgów, pomysłów. Można też połączyć wykorzystanie gotowych materiałów z aktywnym użyciem strategii wizualnych, np. wykorzystując gotowy tekst podkreślać w nim to, co chcemy wyróżnić, robić odręczne notatki na marginesach, dodawać rysunki. Podobnie można pracować na gotowym obrazie – dodając do niego na żywo w trakcie lekcji elementy graficzne, zaznaczenia, dymki, strzałki i co tylko przyjdzie nam do głowy. Wszystko to może być widoczne ekranie komputera lub tablicy multimedialnej.

Przykłady wykorzystania narzędzi wizualnych podczas lekcji znajdziecie z filmie:

Najprostszą metodą wprowadzenia wizualizacji do procesu nauki jest – stosowane powszechnie – włączenie elementów graficznych i ilustracji do prezentacji towarzyszącej  wykładowi. Można wykorzystać gotowe zdjęcia, ikony czy grafiki, albo przygotować własnoręczne rysunki. Im więcej „osobistych” akcentów, tym większa efektywność przekazu. Zatem ręcznie wykonane rysunki w prezentacji mają większą “moc” od pobranych z internetu grafik czy zdjęć, jeszcze większą – rysunki tworzone przez nauczyciela na żywo podczas wykładu, a największą, kiedy tworzone są na żywo wspólnie przez nauczyciela i uczniów.

Uczniowie w samodzielnej pracy mogą posłużyć się narzędziami wizualnymi, na przykład tworząc plan wypracowania, opracowując porcję wiedzy przed klasówką, robiąc notatki z wykładu czy lektury, planując i opracowując prezentację czy projekt. Strategie wizualne posłużą im także do prezentowania wiedzy, zobrazowania własnych pomysłów. Moc myślenia wizualnego szczególnie docenić mogą uczniowie, którzy zmagają się z trudnościami w pracy z tekstem, są „wzrokowcami”, albo ci, dla których duże wyzwanie stanowi organizacja treści, identyfikacja kluczowych zagadnień, analizowanie i syntetyzowanie.

Korzyści z wykorzystania myślenia wizualnego w edukacji

Myślenie wizualne pomaga nie tylko w zapamiętywaniu informacji, ale też, a może przede wszystkim, w zrozumieniu powiązań i kontekstów. A to nie wszystko. Diagramy, mapy myśli i inne techniki wizualizacji wspomagają pracę w grupie, rozwiązywanie problemów, pracę projektową czy koncepcyjną. Jakie jeszcze mają zalety?

  • informacje wizualne są przetwarzane szybciej niż tekst; 
  • pozwalają w jasny i przejrzysty sposób przedstawić myśli, pomysły, zagadnienia i uporządkować je;
  • usprawniają robienie notatek;
  • ułatwiają uwzględnienie indywidualnych preferencji w uczeniu się – różnorodność metod wizualizacji sprawia, że każdy może znaleźć wśród nich taką, która najbardziej mu odpowiada;
  • pobudzają wyobraźnię i kreatywność;
  • pomagają lepiej zrozumieć złożone zagadnienia oraz powiązania i zależności pomiędzy informacjami;
  • ułatwiają porządkowanie, organizowanie, analizowanie i syntetyzowanie informacji i pomysłów;
  • rozwijają umiejętność czytania ze zrozumieniem, pomagają identyfikować kluczowe elementy w treści i skoncentrować się na nich;
  • wspierają rozwój krytycznego myślenia;
  • pomagają zintegrować nową wiedzę z już posiadaną;
  • uczniowie zapamiętują więcej i lepiej jeśli wchodzą w interakcje z informacjami na różne sposoby (tekst, grafika, film, obraz, wykres…);
  • elementy wizualne przyciągają uwagę i wspomagają koncentrację na zagadnieniu;
  • wykorzystanie obrazów i elementów graficznych pozwala na wprowadzenie elementu zabawy, co ułatwia pracę ze złożonymi, trudnymi tematami i pomaga lepiej się na nich skoncentrować, zapobiega też znudzeniu i znużeniu uczniów.

Myślenie wizualne wspiera również pracę w grupach:

  • uczniowie angażują się bardziej i lepiej współpracują, jeśli w dyskusjach i pracach w grupie wykorzystuje się strategie myślenia wizualnego;
  • grafika wspiera myślenie kreatywne i pracę projektową – uczniowie mogą efektywniej współpracować, ponieważ mogą „zobaczyć” swoje pomysły i to, co mówią inni; 
  • wizualizacje wprowadzają większą przejrzystość i mniej dwuznaczności, wspomagają grupowe rozumienie koncepcji i wymianę myśli;
  • myślenie wizualne pobudza kreatywność w pracy w grupie;
  • tworzone na bieżąco podczas pracy wizualizacje są dostępne dla wszystkich uczestników, jako zapis zarówno procesu pracy, jak i jego efektów;
  • współtworzenie grafiki pomaga uczniom znajdować rozwiązania, wprowadzać innowacje, przeprowadzać burze mózgów, osiągać konsensus, podejmować decyzje.

Pomocne narzędzia

Strategie myślenia wizualnego można z powodzeniem stosować zarówno w szkolnej klasie, jak i w nauczaniu zdalnym. Bardzo pomocne we wprowadzeniu ich do szkolnych zajęć są tablety graficzne – urządzenia, które podłączone do komputera pozwalają wygodnie rysować, odręcznie notować i „bawić się” informacją. Można je wykorzystać zarówno wtedy, gdy przygotowujemy materiały wcześniej, przed lekcją, jak i na żywo podczas zajęć. 

Zwracam uwagę na tablet graficzny, ponieważ wprowadzenie go do pracy z komputerem ogromnie wpływa na jej komfort, szczególnie jeśli chodzi o wykorzystanie myślenia wizualnego. Tablet graficzny dzięki użyciu specjalnego piórka, pozwala rysować, podkreślać, odręcznie notować w taki sposób, do jakiego przywykły nasze dłonie – trzymając narzędzie chwytem pisarskim. To ogromna różnica, jeśli porównamy pracę myszą z pracą piórkiem na tablecie. Piórko, wyglądem przypominające długopis, wygodnie leży w dłoni i przenosi jej ruch na ekran komputera, tak jak ołówek długopis czy flamaster rysuje po kartce papieru. 

W zależności od upodobań i potrzeb można wybrać tablet piórkowy (np. Wacom Intuos) lub tablet z ekranem LCD (np. Cintiq lub Wacom One). Tablet piórkowy przypomina podkładkę pod mysz komputerową. Rysujemy po nim piórkiem, a ruchy naszej ręki – podobnie jak przy użyciu myszki – i ich efekt wizualny widzimy na ekranie komputera, do którego tablet jest podłączony. 

W przypadku tabletu z ekranem LCD rysujemy bezpośrednio na jego ekranie, dzięki czemu praca z takim urządzeniem jest bardzo zbliżona do rysowania na kartce papieru. Aczkolwiek tablet z ekranem LCD daje znacznie więcej możliwości niż kartka i zestaw flamastrów.

Ciekawą opcją narzędzia, które wspiera myślenie wizualne jest też elektroniczny notatnik (np. Bamboo). To papierowy notatnik wzbogacony o możliwość przesłania wykonanych odręcznie notatek w formie pliku do smartfona lub tabletu. To, co napiszemy i narysujemy na kartce wpiętej w taki notatnik jednym kliknięciem staje się plikiem elektronicznym. W Bamboo można też zapisać cały proces powstawania notatki w formie pliku wideo.

Więcej na temat tabletów graficznych oraz notatnika elektronicznego przeczytacie tu:

Trzy ciekawe narzędzia dla nauczyciela i ucznia w edukacji (nie tylko) zdalnej

Tablety graficzne dają ogromne możliwości wykorzystania myślenia wizualnego w edukacji, dzięki specjalnie do tych celów stworzonym aplikacjom. Do tabletów Wacom, które znam i które używamy w naszej rodzinie do nauki (dzieci), pracy (ja i mój mąż) i twórczości (córka), dedykowanych jest pięć programów stworzonych z myślą o edukacji:

Collaboard – umożliwia współpracę pomiędzy użytkownikami w czasie rzeczywistym, mogą oni równocześnie rysować na tablicy, dodawać notatki, dokumenty, obrazy, filmiki video, tworzyć mapy myśli itp.

Explain Everything – czyli „wyjaśnij wszystko” – ta aplikacja pozwala przekazać innym wiedzę, idee, pomysły, wyjaśniać, tłumaczyć, przedstawiać wszystko, co tylko przyjdzie nam do głowy.

KamiApp – umożliwia robienie notatek na wiele sposobów, dzięki różnym narzędziom oraz współpracę z innymi użytkownikami w czasie rzeczywistym.

Limnu – to internetowa tablica z szerokim wachlarzem funkcji, przypominająca fizyczną tablicę, tyle, że można z niej korzystać zdalnie – tak jak tablica w klasie szkolnej może być obszarem pracy całej grupy użytkowników w tym samym czasie.

Pear Deck – ułatwia nauczycielom tworzenie i uruchamianie interaktywnych prezentacji w narzędziach dla szkół oferowanych przez Google i Microsoft.

Od 1 grudnia 2020 do każdego tabletu piórkowego Wacom Intuos oraz Wacom One otrzymacie 3-miesięczny bezpłatny dostęp do tych pięciu aplikacji. Możecie swobodnie sprawdzić, które z nich będą najlepiej odpowiadały potrzebom Waszym i Waszych uczniów. Więcej informacji o programach edukacyjnych w specjalnej ofercie Wacom: https://tabletygraficzne.pl/nigdy-nie-przestawaj-sie-uczyc/

Mając odpowiednie narzędzia i aplikacje, można włączać do lekcji i nauki najróżniejsze formy wizualizacji. Wypróbujcie kilka i sprawdźcie, które będą dla Was najbardziej odpowiednie, które najlepiej sprawdzą się do pracy w grupie, które do notowania treści wykładu, a które do analizowania informacji, czy pracy z tekstem. Bawcie się – niech nauka z wykorzystaniem myślenia wizualnego będzie przyjemnością!

foto: Wacom, rawpixel.com – www.freepik.com