Edukacja w Finlandii – dlaczego jest taka dobra?

Finlandia jest niewielkim krajem, którego system edukacji stawiany jest za wzór wielu innym. Co takiego jest w fińskiej edukacji, co stanowi o jej jakości i sukcesie?

Zapewnienie dzieciom możliwie najlepszego wykształcenia – to najważniejszy cel edukacji – mówi Kirsti Kauppi, ambasador Finlandii w USA. – Świat zmienia się w coraz szybszym tempie stawiając coraz to nowe wyzwania zarówno przed całym społeczeństwem jak i pojedynczym człowiekiem. System edukacji powinien wyposażyć ludzi w narzędzia, dzięki którym będą w stanie odpowiedzieć na potrzeby zmieniającej się rzeczywistości zarówno na poziomie jednostki, społeczeństwa jak i całej ludzkości.

W 2012 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych opracowała Agendę Zrównoważonego Rozwoju 2030, w której zamieściła zasady, jakimi powinno się kierować społeczeństwo, aby jego rozwój zapewniał maksymalny komfort życia przy minimalnej ingerencji w środowisko naturalne. Wśród siedemnastu celów, które zawiera agenda, nr 4 to „Zapewnienie wszystkim równego dostępu do dobrej jakości edukacji oraz promowanie możliwości nauki przez całe życie”. Finlandia należy do krajów, które są w awangardzie zmian proponowanych przez ONZ, a fiński system edukacji stawiany jest za wzór przystosowania się do przemian świata w XXI wieku. Amerykańska dziennikarka C.M. Rubin przeprowadziła na ten temat wywiad z Kirsti Kauppi. Oto tłumaczenie całej rozmowy:

C.M. Rubin: W jaki sposób system edukacji może się włączyć w działania opisane w Agendzie Zrównoważonego Rozwoju 2030?

Kirsti Kauppi: Jeśli chcemy, by cele wyznaczone przez Organizację Narodów Zjednoczonych rzeczywiście zostały zrealizowane, muszą się one stać częścią wszystkich społecznych aktywności, nie tylko systemu edukacji. Należy też pamiętać, że z punktu widzenia edukacji ważne są wszystkie siedemnaście punktów agendy, a nie tylko punkt nr 4, czyli dobrej jakości edukacja.

Procesy mające na celu wypracowanie zrównoważonego rozwoju już się rozpoczęły, np. w czasie 38 sesji generalnej UNESCO opracowano plan wdrażania Agendy w zakresie edukacji, który zakłada powszechny dostęp do dobrej jakości edukacji dla wszystkich, niezależnie od pochodzenia. Oprócz tego opracowano Global Action Program (GAP), który przyjmuje dwa założenia. Pierwsze to taka przebudowa systemu edukacji, by zapewniała wiedzę i umiejętności oraz kształtowała wartości umożliwiające działania na rzecz zrównoważonego rozwoju. Drugie założenie to wzmacnianie tych obszarów edukacji, które promują wartości zrównoważonego rozwoju.

Takie podejście do edukacji jest w Finlandii bardzo ciepło przyjmowane. Obecnie staramy się opracować szczegółowy narodowy plan wdrożenia w życie założeń Agendy. Fiński system edukacji od dawna działa na rzecz zrównoważonego rozwoju. W najnowszej podstawie programowej promocja zrównoważonego rozwoju określana jest jako cel główny procesu nauki.

C.M. Rubin: Fiński system edukacji oparty jest nie na nauce poszczególnych przedmiotów, ale interdyscyplinarnych zagadnień. Przypomnijmy główne jego założenia.

Kirsti Kauppi: Staramy się przekazać uczniom umiejętności odpowiadające potrzebom XXI wieku: myślenie krytyczne, tworzenie, wyszukiwanie oraz wykorzystywanie informacji w praktyce, umiejętność efektywnego uczenia się, wykorzystywanie ICT, czyli technologii informacyjnej i komunikacyjnej, kompetencje społeczne, oraz umiejętność praktycznego wykorzystania wiedzy z zakresu różnych przedmiotów. Wszystko to ujęte jest w nowej podstawie programowej.

Program ten zawiera siedem najważniejszych punktów: 1. efektywne uczenie się, 2. wiedza z zakresu zjawisk kultury, umiejętności porozumiewania się i wyrażania własnych myśli, 3. umiejętności dnia codziennego i dbania o własne potrzeby, 4. umiejętność efektywnego czytania i pisania, 5. wiedza o technologiach ICT, 6. umiejętności zawodowe, w tym prowadzenia własnej firmy, 7. umiejętności konieczne do tworzenia zrównoważonego rozwoju i funkcjonowania w nim.

Program ten polega na pozyskiwaniu wiedzy w procesie. To znaczy, że umiejętności i rozumienie materiału nie jest oparte na przyswajaniu teoretycznych informacji z zakresu danego przedmiotu. Tu ważniejszy jest sam proces pozyskiwania wiedzy i umiejętności koniecznych do funkcjonowania w społeczeństwie XXI wieku. Dla pedagogów to duże wyzwanie. Uczniowie pozyskują wiedzę poprzez realizowanie określonych celów, czy też projektów. Dzieci powinny umieć wyszukać potrzebne im informacje, ocenić ich wartość i zastosować je w praktyce. Ważna jest też umiejętność elastycznego funkcjonowania w społeczeństwie, konstruktywnej współpracy i brania odpowiedzialności za innych.

Wszystko to w naturalny sposób wymusza model nauczania zintegrowanego, w którym nacisk kładzie się na wszechstronność. W Finlandii takie nauczanie nie jest nowością, a zmiana, którą teraz wprowadzamy, polega na większym nacisku na nauczanie zintegrowane, jako że wszechstronność jednostki w społeczeństwie stale zyskuje na wadze.

Tak naprawdę nauczanie przedmiotów nie zniknęło z nowej podstawy programowej. Głęboka znajomość wiedzy z poszczególnych dyscyplin nadal tworzy fundament nauczania. Zmienił się jedynie sposób przekazywania tej wiedzy. Po pierwsze do omówienia danych zagadnień wykorzystuje się jednocześnie informacje z różnych przedmiotów. Po drugie ten sam dany temat omawia się kolejno na różnych zajęciach następujących po sobie. Po trzecie dane zagadnienie można ustanowić „tematem dnia” poznawanym np. w czasie szkolnej wycieczki i na różnego rodzaju wydarzeniach organizowanych zamiast zwykłych lekcji. Po czwarte duże zagadnienia łączące różne dyscypliny wiedzy planuje się z dużym wyprzedzeniem i potem realizuje na wiele różnych sposobów. I wreszcie po piąte nauczyciele samodzielnie tworzą takie wieloprzedmiotowe zagadnienia.

C.M. Rubin: Czy dostrzega Pani synergię pomiędzy obecnym systemem edukacji, a potrzebami edukacyjnymi generowanymi przez przyszłość?

Kirsti Kauppi: Siedmiolatki, które właśnie teraz rozpoczynają naukę w fińskich szkołach, będą aktywne zawodowo mniej więcej do roku 2070. Jakie zmiany przejdzie w tym czasie rynek pracy? Na razie tego nie wiemy. Dlatego nasze szkoły powinny nauczyć te dzieci przede wszystkim umiejętności dostosowania się do szybko zmieniającego się świata. To są zupełnie inne kompetencje niż te, których uczyło się nasze pokolenie. A więc cały system edukacji: podstawa programowa, budynki szkolne, kompetencje nauczycieli, materiały dydaktyczne, przywództwo szkolne – wszystko to powinno podlegać nieustającej ewolucji.

System edukacji powinien również sam z siebie być katalizatorem zmian. Uczniowie to przecież wynalazcy i innowatorzy, nauczyciele to ich trenerzy, a szkoły to kokony innowacyjności. Dlatego szkoły mogą wnieść ogromny wkład w rozwój społeczeństwa. A do tego potrzebne jest przyzwolenie na niezależność myślenia, które może zapewnić mądrze skonstruowana podstawa programowa.

Ważne też, by nie zapomnieć, że uczniowie to dzieci, które potrzebują czasu na zabawę, opieki i ochrony ze strony odpowiedzialnych dorosłych. Dlatego nasza podstawa programowa wyraźnie podkreśla wyjątkowość każdego ucznia, jego prawo do dobrej, wszechstronnej edukacji, równości, demokracji, kulturowej różnorodności postrzeganej jako dobro oraz do zrównoważonego rozwoju.

Jeśli mówimy o przyszłości edukacji, to naszym podstawowym zadaniem jest prawidłowe odczytywanie potrzeb zmieniającego się społeczeństwa, aktywne kreowanie odpowiedzi na te potrzeby oraz pielęgnowanie i przekazywanie przyszłym pokoleniom wartości, które odziedziczyliśmy po przodkach.

C.M. Rubin: Dlaczego zintegrowane nauczanie powinno się wprowadzić właśnie teraz?

Kirsti Kauppi: Dlatego, że zaczęła nas zalewać fala informacji, których aktualność drastycznie się skróciła. Każdy z nas musi się nieustannie doskonalić nie tylko po to, by dotrzymać kroku zmianom, ale by odnaleźć się w nich i osiągnąć życiowe spełnienie. Potrzebujemy wiedzy i umiejętności nie tylko nie tracących na aktualności, ale też stymulujących nieustanny rozwój. Chodzi o umiejętność skutecznego przyswajania wiedzy, życie w społeczeństwie, wiedzę z zakresu ICT oraz kreatywność. Szkoła również musi sprostać temu wyzwaniu. Dzięki internetowi i nowoczesnym technologiom zalewa nas morze informacji, z których większość jest niepotrzebna albo nieaktualna wkrótce po opublikowaniu. Zmienia się również rynek pracy: tradycyjne zawody odchodzą do lamusa, a w ich miejsce pojawiają się zupełnie nowe. Szkoły, które nie nadążają za zmianami, nie są w stanie zapewnić wykształcenia gwarantującego odnalezienie się w nieustannie przyspieszającej rzeczywistości.

c

Tłumaczenie: Wojciech Musiał na podstawie CMRubinWorld

Zdjęcia: www.finland.org, Steve Cadman, Queen's University, Marco Fieber, Lucella Ribeiro, Brad Flickinger