Każdy nauczyciel przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej wie, że aktywność plastyczna wywiera istotny wpływ na wszechstronny i harmonijny rozwój dziecka. Podstawowym celem edukacji plastycznej dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest rozwijanie naturalnych mechanizmów twórczości plastycznej i przygotowanie go do uczestnictwa w kulturze.

Słowa „kreatywność”, „kreatywny”, „kreatywnie” są najczęściej używane przez nauczycieli przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej w odniesieniu do aktywności plastycznej dzieci.  W autorskich programach zajęć plastycznych zawarte są wspaniałe cele tj. wspomaganie dziecięcej wyobraźni i swobodnej twórczości, poznawanie różnych technik plastycznych, wyzwalanie kreatywnej postawy, rozwijanie zainteresowań plastycznych dziecka itp.
Niestety, to tylko słowa. Rzeczywistość ma się do nich… wprost przeciwnie. Jest schemat, nuda i powtarzalność, wszechobecne szablony, odwzorowywanie i powielanie, wyręczanie, ograniczanie aktywności plastycznej i kreatywności dzieci, unifikacja prac, nastawienie „na czas” i „na efekt dekoracyjny”.

Wszystko to znacznie ogranicza,  a czasem nawet blokuje rozwój dziecięcej twórczości, zanim ta naprawdę rozkwitnie. Edukacja plastyczna, jako edukacja twórcza, w przedszkolu i szkole podstawowej prawie nie istnieje!

Na podstawie wieloletniej praktyki nauczycielskiej, obserwacji, rozmów i spotkań warsztatowych z tysiącami nauczycielek przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej wskazuję poniżej najważniejsze błędy w edukacji plastycznej dzieci. Unikajmy ich jeśli naprawdę chcemy rozwijać dziecięcą kreatywność.

1. Lekceważenie zajęć plastycznych

Nie istnieje systemowa hierarchia przedmiotów. Zajęcia plastyczne są równoważne z innymi, np. z matematyką lub nauką języka obcego. Sami nauczyciele powinni świadomie podkreślać ich ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka, nadawać im odpowiednią rangę, traktować równorzędnie i poświęcać proporcjonalną ilość czasu w porównaniu do innych dyscyplin.

2. Wymuszanie aktywności plastycznej

Nakazywanie dzieciom podjęcia działań plastycznych bez odpowiedniego wprowadzenia jest niewłaściwe. Presja może je tylko zniechęcić lub zablokować. Zadaniem nauczyciela jest dostarczanie inspiracji, zainteresowanie tematem, pobudzanie wyobraźni i wywoływanie obrazów z pamięci dziecka, tworzenie komfortowej atmosfery. Należy pamiętać, że celem aktywności plastycznej dziecka nie jest uzyskanie dzieła, lecz wspieranie rozwoju naturalnych mechanizmów twórczości plastycznej dziecka.

Zajęcia plastyczne są ważniejsze niż myślisz

3. Powielanie techniki plastycznej

Różnorodne techniki plastyczne dają dzieciom możliwość eksperymentowania z materiałami i narzędziami plastycznymi oraz okazję do rozwijania indywidualnych umiejętności warsztatowych. Niestety częste jest stosowanie przez nauczycieli wyłącznie „czystych” lub preferowanych przez nich technik plastycznych i ciągłe ich powielanie. Prowadzi to do nudy, a przecież zajęcia plastyczne nie powinny być kolejnym zadaniem, lecz ekscytującą przygodą!

4. Odtwarzanie wzorów

Edukacja plastyczna to edukacja twórcza. Tymczasem w przedszkolach i edukacji wczesnoszkolnej powszechne jest odtwarzanie prezentowanych przez nauczycielki wzorów i prace z szablonów, czyli powielanie, odwzorowywanie i unifikacja. W efekcie powstaje szereg niemal identycznych dzieł! Zadaniem nauczycieli jest inspirowanie dzieci do tworzenia według własnej wyobraźni wytworów niepowtarzalnych i promowanie ich oryginalności. Stosowanie wszelkiego rodzaju szablonów, wzorów i narzucanie ścisłych sposobów wykonania należy ograniczyć do minimum.

5. Przerywanie twórczego procesu

Dziecko mocno angażuje się emocjonalnie w proces tworzenia, tworzy całym sobą. Ma prawo doprowadzić swoją pracę do końca i samodzielnie zdecydować, w którym momencie została ukończona. Przerywanie działań plastycznych jest niewskazane. Może wywołać stres i zniechęcenie. Dlatego też czas zajęć plastycznych powinien być elastycznie planowany i zarządzany.

6. Ingerencja w proces twórczy

Niedopuszczalne jest ingerowanie nauczyciela w proces twórczy poprzez narzucanie własnej, jedynie możliwej wizji gotowego dzieła. Przez kreację plastyczną dziecko nie odtwarza wiernego obrazu rzeczywistości, lecz wyraża ekspresyjnie obrazy pochodzące wprost z wyobraźni. Szkodliwe jest na przykład decydowanie przez nauczyciela o kolorach (niebo i woda nie zawsze są niebieskie, słońce żółte, a trawa zielona) lub rozmieszczeniu elementów (słońce nie świeci tylko w lewym górnym rogu kartki). Nie do przyjęcia jest ingerencja bezpośrednia przez dorysowywanie lub wymazywanie elementów dziecięcego rysunku, ograniczanie pomysłowości dziecka poprzez zabranianie mu doklejania, dorysowywania, zamalowywania elementów itp.

7. Nastawienie na efekt

W twórczości plastycznej dziecka proces jest ważniejszy niż efekt! Dziecko prowadzone wyobraźnią mocno angażuje się emocjonalnie poszukując własnej ścieżki artystycznej.   Twórcza ekspresja przejawia się w konkretnych działaniach plastycznych, a dzieło końcowe jest manifestacją jego możliwości rozwojowych w danym momencie. Nauczyciel nie powinien oczekiwać spektakularnych efektów estetycznych. Nadmierny nacisk na perfekcję wykonania może hamować kreatywność dzieci.

8. Niewłaściwy dobór prac

W planowaniu zajęć plastycznych należy kierować się celami edukacyjnymi i realnymi możliwościami dzieci na danym etapie rozwoju. Treść zajęć i stosowane techniki plastyczne muszą uwzględniać właściwości rozwojowe dziecka w dziedzinie wypowiedzi plastycznej.  Zbyt trudne zadania owocują wyręczaniem przez nauczycielkę, a dalej, brakiem poczucia sukcesu i zniechęceniem dziecka. Nadrzędnym celem edukacji plastycznej jest wspomaganie wrodzonych mechanizmów twórczości plastycznej dziecka. Niestety, wydaje się, że obecnie realizowany jest głównie cel „dekoracyjny”.

9. Ograniczanie aktywności plastycznej

Rolą nauczyciela jest inspirowanie, tworzenie optymalnych warunków i atmosfery zachęcającej do wypowiedzi artystycznej. Dziecko powinno mieć zapewnione wygodne miejsce oraz stały dostęp do materiałów i narzędzi plastycznych. Jako twórca spontaniczny musi wiedzieć, że może podjąć aktywność zawsze wtedy, gdy odczuwa wewnętrzną  potrzebę tworzenia. Niewłaściwe są próby zniechęcania lub odraczania w czasie działań plastycznych.

10. Krytykowanie działań lub efektów plastycznych

Ogromną wartością dziecięcej sztuki jest jej autentyczność i oryginalność. Niedopuszczalne jest negatywne ocenianie albo porównywanie negatywne, zarówno działań plastycznych w procesie jak i gotowych dzieł. Należy pamiętać, że celem zajęć plastycznych nie jest tworzenie zadowalających estetycznie produktów.

11. Manifestowanie niechęci do zajęć plastycznych

Niestosowne jest manifestowanie przez nauczyciela własnej niechęci do zajęć plastycznych lub obniżanie ich rangi w stosunku do innych aktywności. Wypowiedzi typu „ja nie lubię malować” albo „liczenie jest ważniejsze niż malowanie” mogą dziecko niepokoić, zniechęcać i osłabiać wiarę we własne możliwości.

12. Stosownie kolorowanek zamiast zajęć plastycznych

Kolorowanie obrazków konturowych nie jest działaniem twórczym. Kolorowanki nie rozwijają wyobraźni ani kreatywności dzieci. Wręcz przeciwnie – ograniczają wyobraźnię, przyzwyczajają do schematu i łatwego efektu. Nie ma tu miejsca na twórcze poszukiwania. Jest to raczej ćwiczenie manualne z użyciem kredek. Stosowanie kolorowanek zamiast zajęć plastycznych jest nieporozumieniem.

13. Brak ekspozycji prac plastycznych

Jednym ze sposobów wspierania dziecięcej twórczości plastycznej jest eksponowanie gotowych prac. Powinny one wszystkie być każdorazowo prezentowane w „galerii” (na tablicy, na ścianie, na sznurku itp.). Niedopuszczalna jest prezentacja niektórych tylko, wybranych przez nauczyciela prac. Jego rolą jest bowiem dostrzeganie, docenianie i zachęcanie do rozwijania działań plastycznych każdego dziecka.

14. Deficyt swobodnej twórczości

W przedszkolu i edukacji wczesnoszkolnej dzieci zwykle działają na podstawie ścisłej instrukcji, „na temat”, „na czas”, „na efekt” i według narzuconego wzoru. Zbyt rzadko mają okazję do swobodnego tworzenia, eksperymentowania lub zabaw plastycznych. Nauczyciele powinni stwarzać okazje do przeżywania twórczych przygód i radości tworzenia, a także odrzucić nadmierne wymagania estetyczne, pozwalając dziecku tworzyć w poczuciu wolności i na miarę jego aktualnych możliwości. To pozwoli mu rozwinąć artystyczne skrzydła.

c

autorka: Beata En – ekspert w dziedzinie edukacji plastycznej dziecka, autorka popularnego art bloga „Kreatywne Prace Plastyczne”. Propaguje nowoczesną i prawdziwie twórczą edukację plastyczną dzieci oraz kreatywność przez sztukę. Prowadzi wykłady i nowatorskie warsztaty plastyczno-kreatywne dla nauczycielek przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej, pedagogów, rodziców.

Więcej o autorce:

http://kreatywnepraceplastyczne.blogspot.co.uk/p/o-mnie.html
https://www.facebook.com/kreatywnepraceplastyczne/

foto: Pixabay, Elżbieta Manthey